AI w sądach pod kontrolą UNESCO – nowe globalne standardy dla sędziów i trybunałów

UNESCO ogłosiło wytyczne dla stosowania systemów AI w sądach i trybunałach, określając 13 zasad zapewniających zgodność z praworządnością i prawami człowieka. Dokument nakłada na sądy obowiązek ludzkiego nadzoru nad decyzjami AI oraz ochrony przed nadmiernym poleganiem na algorytmach. Wytyczne odpowiadają na rosnące wykorzystanie AI w procesach sądowych, jak tłumaczenia w Indiach czy podsumowania wyroków w Argentynie.​

UNESCO opublikowało wytyczne w ramach programu „AI and the Rule of Law”. Dokument adresuje praktyczne przypadki użycia AI przez sądy na świecie – od tłumaczeń językowych w Sądzie Najwyższym Indii, przez przetwarzanie języka naturalnego do przewidywania decyzji Trybunału Sprawiedliwości UE, po generowanie streszczeń wyroków w Argentynie. UNESCO podkreśla problemy, takie jak błędy sędziów w USA, RPA i Brazylii, którzy cytowali nieistniejące orzeczenia generowane przez AI. Wytyczne bazują na rekomendacji etyki AI z 2021 roku i dostosowują się do regulacji jak unijny AI Act.​

Wytyczne definiują 13 zasad dla organizacji i osób w wymiarze sprawiedliwości, w tym ochronę praw człowieka, proporcjonalność, bezpieczeństwo informacji, przejrzystość, odpowiedzialność, wyjaśnialność oraz ludzki nadzór. Sądy muszą unikać nadmiernego polegania na AI w kluczowych decyzjach, zapewniać proaktywną przejrzystość i audytowalność systemów. Dokument podkreśla także potrzebę szkoleń dla sędziów – UNESCO odnotowało mianowicie deficyt kompetencji AI wśród profesjonalistów sądowych – oraz zakaz stosowania AI do social scoringu czy masowej inwigilacji. Kolumbia jako pierwszy kraj zaadaptowała te zasady w 2024 roku, a procesy trwają w Maroku, Rwandzie i Nepalu.​

Wdrożenie wytycznych wpłynie na globalne sądownictwo, szczególnie w kontekście nowych regulacji AI w UE i Wielkiej Brytanii, gdzie decyzje sądowe mogą tworzyć precedensy. UNESCO planuje budowanie zdolności poprzez warsztaty, e-learning i zasoby praktyczne, by AI wspierało dostęp do sprawiedliwości bez naruszania zaufania do sądów. Wyzwaniem pozostanie egzekwowanie zasad w krajach rozwijających się, gdzie brakuje formalnych regulacji, choć istnieją wytyczne jak te z Wielkiej Brytanii czy Rady Europy. Dokument nie przewiduje całkowitego zakazu AI, lecz selektywne zastosowanie z ludzką kontrolą.​