Pierwsze spotkanie w ramach Forum Prawa Autorskiego: konieczne pilne zmiany w funkcjonowaniu OZZ i dystrybucji środków do artystów i wykonawców

10 września br. odbyło się inauguracyjne spotkanie z cyklu Forum Prawa Autorskiego, zorganizowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. PIKE z zadowoleniem przyjmuje wznowienie Forum Prawa Autorskiego, traktując to jako istotną inicjatywę do dyskusji na temat wyzwań stojących przed ekosystemem własności intelektualnej.

W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, ale też operatorów telewizji kablowej i satelitarnej oraz branży kreatywnej, w tym Polska Izba Komunikacji Elektronicznej, których reprezentanci poruszyli problematyczne aspekty działania OZZ w Polsce. Wydarzenie stało się punktem wyjścia do szerokiej dyskusji na temat konieczności pilnej reformy systemu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi oraz sposobu podziału środków pomiędzy twórców i wykonawców.

Kluczowe problemy obecnego systemu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi

Operatorzy wskazują na głęboką nieefektywność obecnego systemu zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, ze szkodą dla twórców i klientów. Dotyczy to przede wszystkim braku transparentności i opóźnień w wypłacaniu środków zgromadzonych przez OZZ na rzecz uprawnionych artystów. Analizy wskazują, że mimo corocznych zwiększonych przychodów pochodzących z opłat użytkowników praw, organizacje często zwlekają z przekazywaniem środków do uprawnionych. Wstępne wnioski z publicznie dostępnych sprawozdań finansowych wykazują, że na koniec 2023 roku na rachunkach bankowych OZZ-ów pozostawało prawie 1,7 miliarda złotych niewypłaconych środków.

„OZZ-y pobierają od użytkowników praw ogromne sumy, ale tylko część z tych środków trafia do artystów i wykonawców. Tymczasem pieniądze, które powinny zasilać budżety twórców, pozostają na kontach organizacji, co powoduje rosnące napięcia w środowisku” – podkreśla Wojciech Szymczak z Kancelarii Prawnej Media, nowy arbiter Komisji Prawa Autorskiego.

Niepokojące dane dotyczące wypłat

W 2023 roku OZZ pobrały łącznie od użytkowników praw kwotę ponad miliarda złotych, przy czym jednocześnie w tym roku wypłacono 643 miliony złotych ze środków pobranych w poprzednich latach. Aż 261 milionów złotych z sum pobranych w 2022 roku nie zostało w ogóle podzielonych zgodnie z ustawowym terminem 9 miesięcy od zakończenia roku, a blisko 800 milionów złotych zgromadzonych środków czeka na wypłatę od lat.

„Te opóźnienia stawiają pod znakiem zapytania efektywność i transparentność działań OZZ, które powinny działać na rzecz artystów i twórców. Z wypłaconych 643 milionów złotych 72% trafiło do polskich artystów. Oznacza to, że co trzecia złotówka opuszcza Polskę. Tymczasem do Polski wraca zaledwie około 28 milionów złotych z tytułu repartycji przez zagraniczne OZZ (1/7 środków). To ważne dane dla polskiego sektora kreatywnego” – wskazuje Stanisław Dąbek, partner w Kancelarii BLSK. 

Koszty operacyjne OZZ – brak proporcji

Dane pokazują, że organizacje te wydatkowały w 2023 roku 228 milionów złotych na koszty operacyjne i finansowe, z czego 163 miliony złotych potrącono z tytułu zarządzania. Natomiast na działalność edukacyjną, kulturalną i socjalną przeznaczono 62 miliony złotych. Porównanie tych danych wskazuje, że przy wypłaconych 643 milionów złotych na rzecz uprawnionych, organizacje zbiorowego zarządzania poniosły 228 milionów złotych na swoje koszty.

„System zbiorowego zarządzania prawami autorskimi wymaga pilnych i gruntownych zmian. Obecna sytuacja nie tylko nie odpowiada na potrzeby twórców i artystów, ale również hamuje rozwój polskiej kultury. Zgromadzone przez OZZ środki, które nie trafiają w terminie do uprawnionych, to poważny problem, który musimy pilnie rozwiązać” – powiedział Bogdan Łaga, prezes Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej.

Skarga do Komisji Europejskiej

Ostatnia nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, mimo że stanowiła w dużym stopniu nie poddany konsultacjom rządowym, projekt parlamentarny, stała się ważnym impulsem do, choć opóźnionej, to jednak koniecznej debaty nad funkcjonowaniem systemu zbiorowego zarządzania prawami w Polsce. W ocenie Izby, kierunek obciążania polskich przedsiębiorców nowymi obowiązkami i opłatami jest nie tylko niekorzystny dla gospodarki, ale również zaszkodzi środowiskom twórczym.

PIKE deklaruje swoje zaangażowanie w dalsze prace Ministerstwa, z głębokim przekonaniem, że przyszłe działania legislacyjne, a także dyskusje na kolejnych edycjach Forum Prawa Autorskiego powinny koncentrować się na najistotniejszych problemach rynku audiowizualnego takich jak potrzeba kompleksowej reformy systemu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, która zwiększy jego transparentność i przejrzystość, gwarantując równe prawa użytkownikom praw i uprawnionym. W związku z już dokonanymi zmianami w prawie autorskim, wprowadzającymi dodatkowe tantiemy za reemitowanie do zapłaty niektórym OZZ, co odbiega od wymogów prawa unijnego, Izby zrzeszające operatorów telewizji kablowej i satelitarnej skierowały skargę do Komisji Europejskiej w sprawie niezgodności nowelizacji prawa autorskiego z unijnymi przepisami.

Wkrótce publikacja pełnego raportu na temat funkcjonowania OZZ

Premiera pełnego raportu, opracowanego przez Kancelarię BLSK, nastąpi podczas 51. Międzynarodowej Konferencji i Wystawy PIKE, zaplanowanej na 7–9 października 2024 r. w Toruniu. Raport ten będzie obejmował szczegółową analizę finansową OZZ za lata 2019–2023, wskazując na kluczowe problemy i rekomendacje zmian.